Matura z polskiego – pojęcia na test historycznoliteracki z epok
Biblia
- Kosmogonia biblijna – Bóg w sześć dni stwarza świat, siódmego odpoczywa.
- Niezawinione cierpienie – w Ks. Hioba
- Vanitas – w Ks. Koheleta
- Apokalipsa – zapowiedź kosmicznych wydarzeń końca świata
- Przypowieść – gatunek literacki mający warstwę dosłowną i alegoryczną (parabola)
Antyk grecko-rzymski
- Kosmogonia mitologiczna – wyłonienie się z chaosu, walki bogów, cztery wieki ludzkości.
- Stoicyzm – zachowanie spokoju, rozumowe podejście, harmonia z naturą.
- Epikureizm – radość życia, przyjaźń, unikanie cierpienia.
- Klasycyzm – piękno oparte na harmonii, dobro–prawda–piękno jako triada platońska.
- Tragizm – bohater uwikłany w sytuację bez wyjścia, konieczność wyboru między dwoma niemożliwymi do pogodzenia racjami.
Średniowiecze
- Ars bene moriendi – sztuka pięknego umierania.
- Danse macabre – taniec śmierci równający wszystkich wobec Boga.
- Deesis – pośrednictwo świętych (np. Maryi, Jana Chrzciciela) w modlitwie.
- Etos rycerski – Bóg, honor, ojczyzna, odwaga, śmierć na polu chwały.
- Dydaktyzm – literatura poucza człowieka, wskazuje jak żyć i jak umierać.
Renesans
- Ad fontes – powrót do źródeł, do antyku.
- Humanizm – zainteresowanie człowiekiem i jego godnością.
- Antropocentryzm – człowiek w centrum świata.
- Reformacja – przemiany religijne, krytyka Kościoła, nowe nurty wiary.
- Klasycyzm– dążenie do naśladowania antyku w zakresie źródeł i wartości.
Barok
- Vanitas – marność świata, przemijanie i śmierć.
- Marinizm – kunsztowność w poezji
- Metafizyczność – pytania o sens życia i Boga, w kontraście do poezji dworskiej
- Dualizm/dysharmonia – rozdarcie między ciałem a duszą, doczesnością a wiecznością.
- Koncept – niezwykłość, zaskoczenie, gra intelektualna w literaturze.
Oświecenie
- Racjonalizm – prymat rozumu nad wiarą i emocjami.
- Empiryzm – poznanie oparte na doświadczeniu.
- Trzy nurty sztuki: klasycyzm, sentymentalizm, rokoko.
- Utylitaryzm/ dydaktyzm– literatura i sztuka mają służyć społecznemu pożytkowi.
- Publicystyka – rozwój nauki, postęp, teksty oparte na bieżących wydarzeniach.
