Matura rozszerzona z języka polskiego 2026 – czy warto się zdecydować?

Wprowadzenie

Decyzja o przystąpieniu do matury rozszerzonej z języka polskiego musi zapaść do 7 lutego. To kluczowy moment dla wielu maturzystów, którzy zastanawiają się, czy zmierzyć się z egzaminem bez testu, wymagającym napisania pracy na bardzo wysokim poziomie – rozprawki argumentacyjnej. Ta decyzja wymaga uczciwej samooceny swoich umiejętności i gotowości do systematycznej pracy.

Czym różni się egzamin rozszerzony od podstawowego?

Na egzaminie rozszerzonym nie analizuje się prostych motywów czy wartości moralnych, jak na poziomie podstawowym. Praca musi rozważać problem dotyczący struktury dzieła literackiego:

• sposób powstania utworu
• budowa świata przedstawionego
• konstrukcja narracji i bohaterów
• konwencje literackie występujące w dziele
• techniki kompozycyjne

Argumentacja opiera się na utworach literackich wskazanych w temacie. Kluczowa zmiana: nie ma już wymogu powoływania się na lektury z dwóch różnych epok. Jeśli dobrze znasz literaturę romantyczną i czujesz się w niej pewnie, możesz skoncentrować swoje argumenty na tej epoce.

Wymagania formalne

Podstawowe wymogi egzaminu rozszerzonego:

• Minimum 400 słów w wypracowaniu (wcześniej obawiano się wymogu 500 słów)
• Przedstawienie własnego zdania i jego uzasadnienie
• Odwołanie do co najmniej trzech utworów literackich
• Jeden z utworów musi być z listy lektur obowiązkowych na poziomie rozszerzonym
• Co najmniej jeden kontekst interpretacyjny

Jeśli masz trudności z napisaniem 400 słów i zwykle kondeksujesz całą wiedzę do jednego akapitu, egzamin rozszerzony może nie być dobrym wyborem.

Struktura tematu

Dostępne są dwa tematy do wyboru:

Temat pierwszy – zawsze dotyczy konkretnej lektury z poziomu rozszerzonego (np. „Proces” Franza Kafki, „Antygona w Nowym Jorku” Janusza Głowackiego). Wymaga bardzo dobrej znajomości wskazanego utworu.

Temat drugi – nie wskazuje konkretnej lektury, ale zazwyczaj zawiera cytat do interpretacji. Nie oznacza to, że jest łatwiejszy – wymaga umiejętnego doboru lektur ilustrujących problem zawarty w cytacie.

Zagadnienia obowiązkowe na poziomie rozszerzonym

Lista kluczowych zagadnień, które należy opanować:

Epoki literackie i ich cechy – bez żadnych pomyłek i uproszczeń. Renesans to nie romantyzm.

Wybrane środki artystyczne – nie tylko podstawowe jak metafora czy epitet, ale również zaawansowane figury stylistyczne, np. synekdocha.

Konwencje literackie – o wiele więcej niż tylko realistyczna i fantastyczna. Należy znać różnorodne konwencje i środki, którymi posługuje się autor.

Intertekstualność – dialog dzieła z innymi dziełami i tekstami kultury.

Tradycja literacka – elementy tradycji i sposoby ich kontynuacji w poszczególnych utworach.

Poglądy filozoficzne w dziełach literackich – nie można tego aspektu pominąć.

Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy – zjawisko łączenia cech różnych rodzajów i gatunków literackich w jednym utworze.

Mitologizacja i demitologizacja – zjawiska obecne w popularnych lekturach.

Prądy literackie – charakterystyczne dla poszczególnych epok.

Wszystkie te zagadnienia są szczegółowo wyszczególnione w podstawie programowej jako wyróżniki poziomu rozszerzonego.

Metafora tortu – jak rozumieć różnicę poziomów?

Wyobraź sobie pyszny tort owocowy:

Poziom podstawowy: pytasz, kto zrobił tort, jak go zrobił, jakich użył składników, jakiej mąki.

Poziom rozszerzony: oprócz powyższych pytań musisz zapytać, czy mąka pochodzi z konkretnego składu lub regionu Polski, dlaczego rzemieślnik wykonał tort w taki sposób, a nie inny, jakie tradycje cukiernicze zastosował.

Musisz dokładnie zbadać strukturę, pochodzenie dzieła literackiego, jego powiązania z innymi dziełami i epoką, obecne w nim konwencje, prądy filozoficzne oraz tradycję literacką.

Przykład argumentu na poziomie rozszerzonym

Temat: paraboliczność w tekstach literackich (na podstawie „Cieni” Bolesława Prusa)

„Paraboliczny może być też cały utwór, którego zadaniem jest przekazanie głębszej wiedzy o życiu czy losie ludzkim. Przykładem są 'Cienie’ Prusa, w których przedstawione zostały losy tajemniczego latarnika. Narrator poszukuje go i prawdy o świecie, snuje refleksję nad walką dobra, czyli latarnika, i zła, czyli mroku oraz wartością ludzkiego życia. Prus posługuje się hiperbolizacją i słownictwem militarnym, co buduje potęgę ciemności i powoduje, że postać latarnika jest mała. Występują pory dnia, kiedy dominuje ciemność lub światło, co nadaje im symbolicznego znaczenia. Latarnik, jako symbol dobra, niesie światło innym, po czym znika nieuchwytny, aż do końca życia, jak cień. W 'Cieniach’ Bolesław Prus za pomocą parabolii kreuje świat niebezpieczny, opanowany mrokiem, a człowiek, choć mały i kruchy, może nieść nadzieję i światło do życia swojego i innych.”

Zwróć uwagę: argument bada składniki dzieła, które sprawiają, że jest ono parabolą – analizuje środki artystyczne, symbolikę, strukturę utworu, nie tylko jego treść.

Lista kontrolna – czy egzamin rozszerzony jest dla Ciebie?

Zadaj sobie uczciwie następujące pytania:

Czy jestem w stanie systematycznie się uczyć? Egzamin wymaga gruntownego powtórzenia epok literackich, prądów artystycznych, filozofii oraz czytania lektur z poziomu rozszerzonego.

Jak piszę rozprawki? Czy potrafię napisać 400 słów? Czy umiem konstruować argumenty oparte nie tylko o treść książki, ale też o elementy jej konstrukcji?

Czy struktura dzieła jest dla mnie bardziej interesująca niż treść? Na rozszerzeniu analizujesz, JAK autor coś przekazał, nie tylko CO przekazał.

Czy opanuję zagadnienia z teorii literatury? Czy konwencje, synkretyzm rodzajowy, paraboliczność, typy narracji nie będą dla mnie tajemnicą?

Czy znam tradycję kulturową? Tradycja biblijna i antyczna powtarzają się w dziełach literackich – nie mogą być ci obce.

Czy warto przystąpić do egzaminu rozszerzonego?

TAK, jeśli:

• Potrafisz systematycznie się uczyć
• Interesujesz się strukturą i konstrukcją dzieł literackich
• Sprawnie piszesz rozprawki argumentacyjne
• Chcesz pogłębić swoją wiedzę o literaturze
• Potrzebujesz wysokiego wyniku z rozszerzenia do rekrutacji na studia

NIE, jeśli:

• Planujesz „przyjść i coś napisać” bez przygotowania
• Masz problem z napisaniem dłuższych tekstów
• Interesujesz się tylko treścią, a nie formą utworów
• Nie chcesz poświęcić czasu na naukę teorii literatury

Pamiętaj: przystąpienie do egzaminu rozszerzonego z wynikiem 0% lub 5% nie jest najlepszą wizytówką na świadectwie, nawet jeśli wynik nie wpływa na rekrutację.

Podsumowanie

Decyzja o przystąpieniu do matury rozszerzonej z języka polskiego musi być przemyślana i uczciwa wobec samego siebie. To egzamin wymagający nie tylko wiedzy, ale przede wszystkim umiejętności analitycznych, znajomości teorii literatury i zdolności do pisania złożonych rozprawek argumentacyjnych. Jeśli jesteś gotów systematycznie pracować i fascynuje cię analiza struktury dzieł literackich, egzamin rozszerzony może być dla ciebie dobrym wyzwaniem. Jeśli jednak liczysz na szybką naukę w ostatniej chwili, lepiej zostać przy poziomie podstawowym.