Konteksty w rozprawce maturalnej – jak je stosować naturalnie?

Wprowadzenie

Wplatanie kontekstów do wypracowań maturalnych jest otoczone wieloma mitami. Wielu uczniów uważa, że to zadanie szalenie trudne i skomplikowane, a kontekst musi być zawsze osobnym, trzecim lub czwartym argumentem. To nieprawda. Kontekst powinien pojawiać się naturalnie w pracy, a jego zastosowanie wcale nie musi być sztuczne.

Czym właściwie jest kontekst?

Wyobraź sobie, że rozmawiasz z kimś o swojej przygodzie z nauczaniem. Żeby Twoja opowieść miała sens, rozmówca musi znać kontekst – wiedzieć, że prowadzisz kanał edukacyjny, że masz za sobą lata pracy z maturzystami. Bez tego kontekstu Twoja wypowiedź nie będzie zrozumiała.

Tak samo jest z wypracowaniami. Kontekst nie jest sztucznym tworem, który trzeba na siłę wcisnąć między argumenty – to naturalny element rozważań, który je poszerza i pogłębia.

Rodzaje kontekstów

Kontekst może być odniesieniem do:

Innego utworu literackiego – podobne motywy, postaci lub sytuacje w różnych dziełach

Historii literatury – np. informacja, że utwór powstał w romantyzmie

Teorii literatury – np. wskazanie gatunku (sonet, ballada)

Charakteru epoki – np. romantyzm cenił indywidualizm i bunt

Biografii autora – np. Gustaw Herling-Grudziński napisał „Inny świat”, bo przebywał w sowieckich obozach pracy

Filmu, spektaklu teatralnego, utworu muzycznego (po polsku) – adaptacje, nawiązania artystyczne

Dzieła plastycznego – malarstwo, rzeźba ilustrujące podobne tematy

Mitologii i Biblii – nawiązania do znanych historii i symboli

Religii i filozofii – idee filozoficzne obecne w utworze

Historii – wydarzenia historyczne wpływające na dzieło

Kwestii politycznych i społecznych – kontekst społeczno-polityczny epoki

Gdzie umieścić kontekst?

Wbrew powszechnym opiniom, kontekst może pojawić się w różnych miejscach wypracowania:

• We wstępie – już na początku, nawet jednym zdaniem
• Wplecionym w argument – jako naturalna część rozważań
• Jako osobny argument – jeśli jest obszerny i wymaga rozwinięcia
• W zakończeniu – podsumowując rozważania

Informator CKE pokazuje przykłady wypracowań, w których konteksty znajdują się we wstępie, zakończeniu lub są wplecione w argument w postaci jednego zdania. Wszyscy, którzy twierdzą, że „tak nie może być”, po prostu się mylą.

Czym kontekst NIE jest?

Kontekst to nie ogólne rozważania typu „to było w czasie wojny, a wojna była zła”. Taki banał w żaden sposób nie poszerza rozważań i nie pomaga w udowodnieniu tezy.

Kontekst to również nie są osobiste przeżycia. Musi być to wiedza szeroka, trafiająca do wielu ludzi, a nie osobiste postrzeganie sprawy.

Kontekst pokoleniowy to wspólne doświadczenie całego pokolenia (np. pandemia), a nie indywidualne przeżycia jednej osoby.

Metoda drzewka kontekstów

Przy każdej lekturze możesz stworzyć „drzewko” składające się z siedmiu elementów:

1. Epoka – kontekst historyczno-literacki
2. Wydarzenia historyczne – kontekst historyczny
3. Gatunek – kontekst teoretyczno-literacki
4. Biografia autora – kontekst autobiograficzny
5. Podobne motywy w innych książkach – kontekst literacki
6. Podobne motywy w filmach, serialach – kontekst artystyczny (polskie teksty piosenek)
7. Filozofia, wydarzenia społeczne i polityczne – kontekst filozoficzno-społeczny

Odpowiadając na te pytania dla konkretnego utworu, masz aż 7 możliwości kontekstów do wykorzystania w pracy.

Przykłady zastosowania kontekstu

Przykład 1: „Wesele” Wyspiańskiego

„Czasem domem dla człowieka nie musi być wybrane miejsce czy ojczyzna. Niektórzy ludzie potrzebują po prostu otoczenia, w którym będą czuli się komfortowo. W 'Weselu’ Wyspiańskiego obserwujemy sytuację, w którym pan młody, wywodzący się z inteligencji, bierze sobie za żonę chłopkę i postanawia zamieszkać razem z nią na wsi. Okres chłopomanii, który przypada właśnie na ten czas Młodej Polski, mógł przyczynić się do podjęcia przez niego takiej decyzji.”

Jedno zdanie – i kontekst gotowy. Wspomnienie o popularnej w Młodej Polsce chłopomanii.

Przykład 2: „Zbrodnia i kara” Dostojewskiego

Temat: Słowa czy czyny – co jest podstawą zaufania?

„Rodion, wiedziony fałszywą ideą, dokonał podwójnej zbrodni. Uważał, że zabicie okrutnej lichwiarki i jej siostry dla wszystkich będzie korzyścią. Jednak kiedy dopadło bohatera złe samopoczucie i problemy ze zdrowiem, poznana w tym czasie Sonia staje się dla bohatera pewnego rodzaju zbawieniem. Jest jedyną osobą, której bohater ufa i wyznaje swoje sekrety. Sonia nie ocenia go, tylko pomaga mu. Mimo że dziewczyna z konieczności wykonuje zawód prostytutki, wewnętrznie pozostaje czysta i szlachetna. Nakłania Rodiona do przyznania się policji i odpokutowania zbrodni.”

W tym argumencie można wpleść dwa konteksty:

• „Rodion, wiedziony fałszywą ideą” – kontekst filozoficzny: pokłosie idei racjonalizmu głoszonych wówczas przez Maxa Stirnera
• „Sonia nie ocenia, tylko pomaga mu, czytając biblijną historię o wskrzeszeniu Łazarza” – kontekst biblijny: według której Jezus przywrócił życie nieżyjącemu od kilku dni przyjacielowi (metaforycznie odnosi się to także do Rodiona)

Przykład 3: „Antygona” Sofoklesa

Temat: Bunt i jego konsekwencje

Możliwe konteksty:

• Kontekst epoki: tragedia antyczna, rola Fatum
• Kontekst artystyczny: film „Antygona” z 2019 roku uwspółcześniający losy bohaterki
• Kontekst literacki: bunt w imię miłości – podobnie jak Sonia w „Zbrodni i karze”
• Kontekst polityczny: sytuacja polityczna w Atenach, Sofokles sympatyzował z Antygoną z przyczyn politycznych

Przykład 4: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”

Kontekst historyczny wpleciony naturalnie: w XIII wieku Europa została zdziesiątkowana przez plagę dżumy, zabrakło 20 milionów mieszkańców, czyli jednej trzeciej kontynentu.

Jak stosować konteksty w praktyce?

Zasada podstawowa: szukaj kontekstów pomocnych w argumentacji. Nie byle czego, tylko czegoś, co pomaga pogłębić argument i wiąże go z Twoją opinią.

Unikaj sztuczności: Nie pisz „kontekstem do mojego tematu będzie…”. Po prostu wpleć kontekst naturalnie w tok argumentu lub stwórz z niego osobny argument.

Jeden kontekst wystarczy: Nie musisz pamiętać kilkunastu różnorodnych kontekstów. Wystarczą popularne motywy, filozofia związana z powieścią, elementy wiedzy historycznej lub biografii autora.

Kontekst może być krótki: Nawet jedno zdanie to pełnoprawny kontekst, jeśli poszerza rozważania.

Wplataj naturalnie: Najlepiej jest wpleść kontekst w postaci jednego zdania do konkretnego argumentu, niż szukać całego utworu literackiego na podobny temat i robić z tego osobny argument (chyba że brakuje Ci słów do wymaganej liczby 300).

Najczęstsze błędy

Błąd 1: Traktowanie kontekstu jako oddzielnej, sztucznej części wypracowania

Błąd 2: Stosowanie ogólników niemających związku z argumentacją

Błąd 3: Przytaczanie osobistych przeżyć jako kontekstu

Błąd 4: Zmuszanie się do tworzenia osobnego argumentu z kontekstem, gdy można go wpleść w istniejący

Błąd 5: Myślenie, że kontekst musi być długi i rozbudowany

Schemat pracy z kontekstem

Dla każdej lektury sprawdź:

1. Epoka i jej cechy
2. Gatunek literacki
3. Wydarzenia historyczne
4. Znane motywy w innych dziełach
5. Biografia autora
6. Wydarzenia społeczne i polityczne
7. Nawiązania do mitu lub Biblii

Pamiętając o tych podstawowych elementach, zawsze znajdziesz jakiś kontekst. Wszystko musi się jednak trzymać kupy – nie możesz wstawiać wszystkiego, co przyjdzie Ci do głowy.

Podsumowanie

Kontekst w rozprawce maturalnej to naturalny element rozważań, a nie sztuczny dodatek. Może pojawić się w różnych miejscach wypracowania – we wstępie, wpleciony w argument lub jako osobny punkt rozważań. Najważniejsze, żeby pogłębiał argumentację i pomagał w udowodnieniu tezy. Nie musi być długi – nawet jedno zdanie z odpowiednią informacją historyczną, filozoficzną czy literacką to pełnoprawny kontekst. Kluczem jest naturalność i związek z tematem pracy.