„Dżuma” Alberta Camusa: Opracowanie, Parabola o Złu, Odpowiedzialności i Egzystencjalizmie

„Dżuma” Alberta Camusa to jedna z kluczowych lektur maturalnych, która często pojawia się w wypracowaniach i na egzaminie ustnym. Aby w pełni zrozumieć jej przesłanie, nie wystarczy znać fabuły. To powieść-parabola , co oznacza, że jej treść należy odczytywać na dwóch płaszczyznach. Zrozumienie filozofii egzystencjalizmu i absurdu jest kluczem do interpretacji, który często jest pomijany.

Czym jest Parabola? Dwie Płaszczyzny „Dżumy”

Parabola, inaczej przypowieść, to gatunek, który znamy choćby z Biblii. Charakteryzuje się tym, że przedstawiona historia ma nie tylko sens dosłowny, ale przede wszystkim głębszy, alegoryczny i uniwersalny.

• Płaszczyzna dosłowna: To historia epidemii dżumy, która przez dziewięć miesięcy toczy się w algierskim mieście Oran. Widzimy reakcje władz, postawy mieszkańców i walkę z chorobą.
• Płaszczyzna metaforyczna (alegoryczna): Na tym poziomie Dżuma staje się uniwersalną metaforą zła. Może symbolizować II wojnę światową, Holokaust, totalitaryzm , ale także wszelkie zło, które drzemie w świecie i w człowieku.

Klucz Filozoficzny: Absurd, Egzystencjalizm i „Mit Syzyfa”

Aby zrozumieć postawy bohaterów, musimy sięgnąć do filozofii egzystencjalizmu i eseju Camusa „Mit Syzyfa”.

1. Bunt Syzyfa

W eseju tym Camus przedstawia mitologicznego Syzyfa, skazanego na wieczne i bezcelowe wtaczanie głazu na górę, wiedząc, że ten zawsze spadnie tuż przed szczytem. Na tym polegała jego kara – na świadomości absurdu i beznadziejności swojego losu.

Camus dokonuje jednak przewrotu: „należy wyobrazić sobie Syzyfa szczęśliwym”. Dlaczego? Ponieważ Syzyf, świadomy swojego losu, buntuje się przeciw niemu nie poprzez rezygnację, ale poprzez akceptację i sumienne wykonywanie swojej pracy. Znajduje satysfakcję w samej czynności, w drodze, a nie w celu, którego i tak nie da się osiągnąć. Jego buntem jest cieszenie się swoją pracą ; w ten sposób kara bogów traci moc.

2. Człowiek w Obliczu Absurdu

Podobnie jest w egzystencjalizmie. Filozofia ta zakłada, że człowiek jest osamotniony w świecie, ale jednocześnie jest wolny. Sam siebie „tworzy” poprzez decyzje, które podejmuje w konkretnych sytuacjach. Jak ujął to przyjaciel Camusa, Jean-Paul Sartre, wolność polega na tym, że to „ja decyduję o tym, co zrobię z tym, co mi uczyniono”.

Dżuma (zło, absurd) jest właśnie tym, co „uczuniono” mieszkańcom Oranu. Powieść pokazuje, jak różni ludzie reagują na tę sytuację, kreując w ten sposób samych siebie.

Postawy Wobec Zła – Analiza Bohaterów

W paraboli bohaterowie nie są głęboko zarysowanymi jednostkami; reprezentują raczej konkretne postawy wobec życia i zła.

Dr Bernard Rieux: Bunt „Uczciwości”

Doktor Rieux to główny bohater i, jak dowiadujemy się na końcu, kronikarz wydarzeń.

• Postawa: Reprezentuje postawę aktywnej walki ze złem, która wynika nie z wiary w Boga, ale ze zwykłej ludzkiej uczciwości.
• Egzystencjalizm: Miał szansę wyjechać do żony przed zamknięciem miasta, ale dokonał wyboru – został, by ratować chorych.
• Syzyf: Jest jak Syzyf. Pracuje bez wytchnienia, choć wie, że jego walka może być daremna. Nie liczy na nagrodę ani podziękowania. Robi to, co należy, nadając sens swojemu życiu poprzez działanie i brak zgody na zło.

Jean Tarrou: „Świętość bez Boga”

Tajemniczy przybysz, który jako pierwszy wpada na pomysł zorganizowania oddziałów sanitarnych – grup ochotników pomagających chorym i segregujących ich (a nie, jak niektórzy błędnie myślą, walczących ze szczurami).

• Postawa: Poszukuje sensu życia w walce ze złem.
• Egzystencjalizm: Uważa, że można osiągnąć „świętość”, czyli poświęcić życie dla innych, nie wierząc w Boga. To człowiek nadaje sens swojemu życiu poprzez aktywny bunt i poświęcenie.

Ojciec Paneloux: Ewolucja Wiary

Postać jezuity często jest spłycana do dwóch kazań. Tymczasem jego droga jest głębszą analizą postawy religijnej wobec niezawinionego cierpienia.

• Pierwsze kazanie: Wygłoszone na początku epidemii. Paneloux, używając chwytów retorycznych, przedstawia dżumę jako słuszną karę za grzechy mieszkańców.
• Kryzys wiary: Kluczowym momentem jest śmierć niewinnego dziecka. Paneloux zdaje sobie sprawę, że jego prosta teologia kary za grzechy zawiodła.
• Drugie kazanie: Staje przed wyborem – albo przestać wierzyć w Boga w obliczu tragedii, albo zaufać Mu bezgranicznie, nawet jeśli nie rozumie się przyczyn zła. Wybiera to drugie, co jest nawiązaniem do biblijnej Księgi Hioba. Angażuje się w pracę oddziałów sanitarnych i umiera, ściskając krzyż.

Cottard: Człowiek, Który Kocha Zło

Cottard to „czarny charakter” powieści. Przed epidemią miał iść do więzienia.

• Postawa: Jest jedyną osobą, która w czasie dżumy odżywa i czuje się świetnie. Sytuacja chaosu i zagrożenia mu odpowiada. Korzysta na nieszczęściu innych, np. pomagając przemytnikom.
• Egzystencjalizm (Odwrotność): Jest uosobieniem ucieczki od odpowiedzialności. Egzystencjalizm zakłada branie odpowiedzialności za swoje czyny. Cottard tego odmawia. Gdy epidemia się kończy, a porządek prawny wraca, wpada w panikę i strzela do ludzi.

„Dżuma” na Maturze: Konteksty i Wnioski

1. Kontekst Filozoficzny (Egzystencjalizm): „Dżuma” jest idealnym przykładem do omówienia filozofii egzystencjalizmu. Bohaterowie (Rieux, Tarrou) przez swoje aktywne wybory i branie odpowiedzialności nadają sens absurdalnej egzystencji.
2. Kontekst Literacki („Inny Świat”): Powieść Camusa doskonale łączy się z „Innym Światem” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Obie książki pokazują ludzi w sytuacji ekstremalnej (obóz, zamknięte miasto). Choć Grudziński pokazuje, że większość ludzi ulega zezwierzęceniu, by przetrwać , to w obu utworach pojawiają się jednostki, które decydują się na „heroizm etyczny” – zachowanie moralności i przyzwoitości za wszelką cenę.
3. Kontekst Przyrodniczy (Miasto Oran): Warto zwrócić uwagę na opis Oranu. Jest to miasto odwrócone od natury – bez ogrodów, bez ptaków. Dżuma, która przychodzi ze szczurami (natura), jest symboliczną zemstą natury na ludziach, którzy się od niej oddalili.
4. Uniwersalne Przesłanie (Zakończenie): Najważniejszy wniosek formułuje dr Rieux: „bakcyl dżumy nigdy nie umiera”. Zło jest stałym elementem świata. Kiedyś znów nadejdzie. Powieść jest więc przestrogą: musimy być zawsze czujni, by zło, przez nasze działania lub słowa, nie rozprzestrzeniło się na nowo.

Matura ustna z polskiego 2026-28. EBOOK

49,00 zł

Ebook do matury ustnej według programu na lata 2026-28.. Autorzy zespół Wiedza z Wami.

–

ilość Matura ustna z polskiego 2026-28. EBOOK

+

Dodaj do koszyka

Kategoria: Ebooki matura 2026-28