Epoki literackie na maturę, podstawowe informacje.

ANTYK:

Definicja: obejmuje literaturę starożytnej Grecji, Rzymu oraz Biblię.

Mitologia:

• Mit jako opowieść fantastyczna z postaciami nadprzyrodzonymi.
• Trzy role mitów: sakralna, poznawcza, kulturotwórcza.
• Najważniejsze mity: o Heraklesie, Syzyfie, Prometeuszu, Edypie, Wojnie Trojańskiej.

Archetypy i toposy:

• Archetypy: niesłusznie cierpiący człowiek (Prometeusz), zakochany (Orfeusz).
• Toposy: władzy, wiecznej miłości, człowieka walczącego z losem.

Filozofia:

• Epikureizm: dążenie do szczęścia, unikanie cierpienia, carpe diem.
• Stoicyzm: umiar, rozsądek, cnota, zachowanie złotego środka.

Teatr antyczny:

• Powstanie z Wielkich Dionizji.
• Zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji.
• Tragizm i konflikt tragiczny.
• Katharsis: oczyszczenie przez litość i trwogę.

BIBLIA:

Pochodzenie: napisana w językach greckim, aramejskim i hebrajskim.

Podział ksiąg:

• Historyczne: historia narodu wybranego.
• Prorockie: przepowiednie przyszłości.
• Dydaktyczne: pouczające.

Ważne księgi:

• Księga Hioba: nauka o cierpieniu i wierze.
• Księga Koheleta: motyw vanitas (marności).
• Apokalipsa: symbolika i obrazowanie katastroficzne.

Styl biblijny:

• Rozpoczynanie zdań od spójników.
• Paralelizm składniowy.
• Obrazowe porównania.
• Biblizmy.

ŚREDNIOWIECZE:

Okres: od V wieku n.e. do XV wieku.

Główne prądy:

• Teocentryzm: skupienie na Bogu.
• Uniwersalizm: jednolity język (łacina), religia, system polityczny.

Wzorce osobowe:

• Chrześcijański władca.
• Chrześcijański rycerz.
• Święty asceta.

Motywy:

• Dans Macabre (taniec śmierci).
• Ars Moriendi (sztuka umierania).
• Stabat Mater (cierpiąca matka).

Ważne utwory:

• Bogurodzica: najstarszy polski utwór poetycki.
• Legenda o św. Aleksym.
• Kwiatki św. Franciszka.

RENESANS:

Przyczyny powstania:

• Wynalezienie druku (1450).
• Upadek Konstantynopola (1453).
• Odkrycie Ameryki (1492).

Główne cechy:

• Humanizm: pochwała rozumu i wszechstronnego rozwoju.
• Reformacja: zapoczątkowana przez Lutra w 1517.
• Powrót do filozofii antycznej.

Literatura:

• Rozwój teatru (Szekspir).
• Komedia dell’arte.
• Twórczość Jana Kochanowskiego.

Motywy:

• Utopia (Tomasz Morus).
• Władza (Makbet, Odprawa posłów greckich).
• Miłość (Romeo i Julia).
• Ojczyzna.
• Pośmiertna sława.

BAROK:

Charakterystyka:

• Kontrast i przeciwieństwa.
• Kontrreformacja.
• Metafizyka.

Prądy literackie:

• Konceptyzm: szokowanie odbiorcy.
• Marinizm: kunszt poetycki.
• Poezja metafizyczna.

Sarmatyzm w Polsce:

• Ideał szlachcica-wojownika.
• Późniejsza degradacja ideału.
• Przykład w pamiętnikach Paska.

OŚWIECENIE:

Główne idee:

• Racjonalizm: działanie zgodne z rozumem.
• Empiryzm: oparcie na doświadczeniu.
• “Sapere aude” (odważ się być mądrym).

Rozwój Polski:

• Mecenat Stanisława Augusta Poniatowskiego.
• Powstanie KEN.
• Rozwój bibliotek i teatru.
• Czasopisma (Monitor).

Literatura:

• Trzy nurty: klasycyzm, rococo, sentymentalizm.
• Gatunki: bajka (Krasicki), satyra.
• Publicystyka patriotyczna.

ROMANTYZM:

Przyszedł do Polski z zachodu Europy.

Główne cechy:

• Indywidualizm, irracjonalizm, intuicyjność.
• Bohater romantyczny: wrażliwy, samotny, niezrozumiany, cierpiący.

Ważne pojęcia:

• Prowidencjalizm (ingerencja Boga w losy świata).
• Mesjanizm narodowy (szczególna rola Polski).
• Wallenrodyzm (działanie nieetycznymi metodami w obronie ojczyzny).
• Prometeizm (bunt jednostki przeciw złu).

Najważniejsze dzieła: utwory Mickiewicza (Pan Tadeusz, Konrad Wallenrod, Dziady).

POZYTYWIZM:

W Europie Zachodniej nazywany realizmem.

Główne hasła:

• Praca u podstaw (edukacja najuboższych).
• Emancypacja kobiet.
• Asymilacja Żydów.
• Organicyzm (współpraca wszystkich warstw społecznych).
• Scjentyzm (entuzjazm dla nauki).

Ważne dzieła:

• “Lalka” Bolesława Prusa (panorama społeczna).
• Powieści historyczne Sienkiewicza (np. “Potop”).
• Nowele społeczne.

MŁODA POLSKA:

Rozpoczęta ok. 1891 roku.

Główne cechy:

• Dekadentyzm (melancholia, marazm).
• Hasło “sztuka dla sztuki”.

Główne nurty artystyczne:

• Realizm, naturalizm, symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm.

Najważniejsze dzieła:

• “Wesele” Wyspiańskiego.
• “Chłopi” Reymonta.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE (1918-1939):

Główne grupy poetyckie:

• Skamander (Tuwim, Słonimski).
• Awangarda Krakowska.
• Futuryści.
• Żagaryści (m.in. Miłosz).

Ważne dzieła:

• “Przedwiośnie” Żeromskiego.

LITERATURA WOJENNA I WSPÓŁCZESNA:

Okres wojny:

• Pokolenie Kolumbów.
• Literatura Holocaustu.

Literatura współczesna:

• Tematyka systemów totalitarnych.
• Egzystencjalizm.
• Realizm magiczny.
• Literatura faktu.

Ważne dzieła:

• “Zdążyć przed Panem Bogiem” H. Krall.
• “Inny świat” G. Herlinga-Grudzińskiego.
• Opowiadania T. Borowskiego.