Konteksty na maturze z polskiego

Kontekst – definicja i znaczenie 

• Kontekst to otaczająca rzeczywistość, okoliczności i powiązania, które pomagają lepiej zrozumieć analizowany tekst 

• Na maturze od 2023 roku wymagane jest wykorzystywanie kontekstów w wypracowaniach 

• Według CKE kontekst to celowe odniesienie do innych utworów/zjawisk, które pogłębia interpretację tekstu 

Główne rodzaje kontekstów 

Kontekst literacki 

• Polega na znalezieniu podobnego motywu/tematu w innych utworach literackich 

• Przykład: Analizując “Romantyczność” Mickiewicza można odwołać się do “Króla Olch” Goethego – w obu utworach występuje motyw widzenia rzeczy niedostrzegalnych dla innych 

• Pozwala pokazać uniwersalność tematu lub jego różne ujęcia 

Kontekst historyczno-literacki 

• Odwołanie do cech charakterystycznych epoki literackiej 

• Przykład: Pisząc o “Romantyczności” można wskazać typowe cechy romantyzmu jak kult indywidualności, irracjonalizm 

• Pokazuje, jak utwór wpisuje się w trendy swojej epoki 

Kontekst teoretyczno-literacki 

• Odnosi się do cech gatunkowych utworu 

• Przykład: Analizując “Ferdydurke” można wskazać cechy powieści awangardowej – niejednoznaczny narrator, antybohater 

• Pozwala lepiej zrozumieć konstrukcję utworu 

Kontekst historyczny 

• Przywołanie rzeczywistych wydarzeń historycznych 

• Przykład: W “Lalce” Prusa – powstanie styczniowe i Wiosna Ludów 

• Pokazuje tło historyczne utworu i jego związek z rzeczywistością 

Kontekst filozoficzny 

• Odwołanie do konkretnych nurtów filozoficznych 

• Przykład: W Trenach Kochanowskiego widoczne są elementy filozofii stoickiej 

• Pomaga zrozumieć światopogląd wyrażony w utworze 

Kontekst artystyczny/kulturowy 

• Powiązania z innymi dziedzinami sztuki (malarstwo, film, muzyka) 

• Przykład: Analizując “Romantyczność” można odwołać się do obrazu “Zaduszki” Pruszkowskiego 

• Pokazuje, jak dany motyw funkcjonuje w różnych dziedzinach sztuki 

Kontekst biograficzny 

• Odniesienia do życia autora 

• Przykład: Treny Kochanowskiego a śmierć jego córki Urszuli 

• Pozwala zrozumieć osobiste inspiracje autora 

Kontekst biblijny 

• Nawiązania do treści i symboli biblijnych 

• Przykład: Odniesienia biblijne w III części “Dziadów” Mickiewicza 

• Pokazuje inspiracje religijne w utworze 

Kontekst mitologiczny 

• Odwołania do mitologii 

• Przykład: Mit o Prometeuszu w “Starym Prometeuszu” Herberta 

• Pomaga zrozumieć symbolikę i uniwersalne znaczenia 

Kontekst polityczny 

• Odniesienia do sytuacji politycznej 

• Przykład: W “Przedwiośniu” Żeromskiego – sytuacja Polski po odzyskaniu niepodległości 

• Pokazuje związek utworu z rzeczywistością polityczną 

Kontekst społeczny 

• Odniesienia do warunków życia społeczeństwa 

• Przykład: Opis życia biedoty w Petersburgu w “Zbrodni i karze” 

• Pomaga zrozumieć tło społeczne utworu 

Kontekst macierzysty 

• Odwołania do innych utworów tego samego autora 

• Pozwala dostrzec powtarzające się motywy w twórczości pisarza 

• Pokazuje ewolucję myśli autora 

Kontekst egzystencjalny 

• Odniesienia do wspólnych doświadczeń pokoleniowych 

• Przykład: “Dżuma” Camusa a doświadczenie pandemii 

• Pokazuje uniwersalność ludzkich doświadczeń 

Kontekst religijny 

• Odwołania do wierzeń i praktyk religijnych 

• Przykład: Znaczenie obrony Jasnej Góry w “Potopie” 

• Pomaga zrozumieć rolę religii w utworze 

 Zasady wykorzystania kontekstów w wypracowaniu maturalnym: 

Funkcjonalność kontekstu 

• Kontekst musi bezpośrednio wspierać argumentację 

• Przykład prawidłowy: Pisząc o prześladowaniach młodzieży w “Dziadach cz. III” przywołujemy kontekst historyczny zsyłek na Syberię 

• Przykład nieprawidłowy: Pisząc o młodości w “Dziadach” przywołujemy współczesną przysięgę wojskową (luźne skojarzenie) 

Sposób wprowadzania kontekstu 

• Nie wymaga osobnego akapitu 

• Można wprowadzić jednym zdaniem w toku argumentacji 

• Przykład: “W myśleniu bohatera odbija się popularna w tamtych czasach filozofia racjonalizmu” (z wypracowania o “Zbrodni i karze”) 

Przydatne zwroty wprowadzające 

• “Podobną postawę odnajdujemy…” 

• “Zachowanie bohatera jest ukazane na tle ważnych wydarzeń…” 

• “Z perspektywy opisywanych wydarzeń warto wspomnieć o…” 

• “Ewidentnie przedstawiana treść nawiązuje do charakteru epoki…” 

Struktura wypracowania z kontekstem Możliwe warianty: 

• Dwa rozbudowane argumenty z wplecionymi kontekstami 

• Dwa argumenty + dodatkowe akapity z kontekstami 

• Ważne, by konteksty nie były oderwane od głównego toku rozumowania 

Przykład praktyczny (fragment wypracowania) 

Prawdziwe zaufanie staje się nie tylko podstawą dobrej relacji, ale może też zmienić życie dwojga ludzi na lepsze. Widać to na przykładzie Rodiona i Soni ze “Zbrodni i kary” Dostojewskiego. Rodion, wiedziony fałszywą ideą, dokonał podwójnej zbrodni. Uważał, że zabicie okrutnej lichwiarki i jej siostry dla wszystkich będzie korzyścią. W myśleniu bohatera odbija się popularna w tamtych czasach filozofia racjonalizmu. [kontekst filozoficzny wprowadzony jednym zdaniem] 

Kryteria oceny kontekstów 

• Stanowią część kompetencji literackich i kulturowych (16/35 punktów) 

• Oceniana jest trafność i funkcjonalność kontekstu 

• Kontekst musi wspierać interpretację utworu 

Dobór kontekstów 

• Powinny być adekwatne do tematu 

• Można wykorzystywać różne rodzaje kontekstów 

• Teksty kultury (komiks, gra) mogą być kontekstem, ale nie utworem literackim 

Częste błędy 

• Wprowadzanie luźnych skojarzeń 

• Tworzenie autonomicznych akapitów niepowiązanych z główną argumentacją 

• Pokazywanie erudycji bez związku z tematem 

Wskazówki praktyczne 

• Kontekst powinien być zrozumiały dla czytającego 

• Ma uzupełniać i pogłębiać interpretację 

• Lepiej użyć mniej kontekstów, ale trafnie 

• Należy sprawdzić, czy kontekst rzeczywiście wspiera argumentację 

Przykład rozbudowanego kontekstu 

Gloria Victis Orzeszkowej powstała 25 lat po Powstaniu Styczniowym, gdy pamięć o wydarzeniach zaczynała blaknąć [kontekst historyczny]. Dlatego autorka wprowadza nietypową narrację prowadzoną przez przyrodę [kontekst teoretycznoliteracki], co podkreśla kontrast między wieczną pamięcią natury a zapomnieniem ze strony ludzi [kontekst społeczny]. 

Proporcje w wypracowaniu 

• Konteksty nie powinny dominować nad analizą utworu 

• Należy zachować równowagę między interpretacją a kontekstami 

• Kontekst ma wspierać argumentację, nie zastępować ją 

Sprawdzenie poprawności kontekstu. Test pomocniczy: 

• Czy kontekst pomaga zrozumieć utwór? 

• Czy wspiera argumentację? 

• Czy jest zrozumiały dla czytającego? 

• Czy ma związek z tematem? 

Chcesz więcej dowiedzieć się o pisaniu rozprawki maturalnej – zakup kurs pisania rozprawki maturalnej według formuły od 2025